Werkelijke impact van COVID-19 op strafrechtketen beperkt

Het totale effect van COVID-19 op de strafrechtketen is beperkt: ook zonder COVID-19 zouden de trends van de geregistreerde criminaliteit en het aantal verdachten zich ongeveer in dezelfde richting hebben ontwikkeld. Bij sommige delicten zijn echter wel degelijk afwijkingen te zien. Zo is er een afname in vermogensdelicten en een toename in cybercriminaliteit die waarschijnlijk deels zijn toe te schrijven aan de pandemie. Dat blijkt uit een analyse van het WODC van cijfers over geregistreerde misdrijven en verdachten over de periode 2012 tot en met de eerste helft van 2021. Daarin is nader bekeken wat het netto effect is van COVID-19 op criminaliteitscijfers.

De COVID-19-crisis heeft grote impact op de Nederlandse samenleving. Deze impact is ook te zien in de criminaliteitscijfers: in 2020 was er een daling van 1 procent van de door de politie geregistreerde criminaliteit en een daling van 9 procent van het aantal verdachten ten opzichte van 2019. Als echter gecorrigeerd wordt voor de lange termijn trend en seizoensfluctuaties blijkt COVID-19 uiteindelijk een beperkt effect te hebben gehad op het totale aantal geregistreerde misdrijven en verdachten. Weliswaar was er initieel een daling van vermogenscriminaliteit en geweld maar daartegenover staat een stijging van fraude en cybercrime. Deze stijging past echter in trend die al langer aan de gang is.

Effect van COVID-19

De eerste lockdown lijkt een groot effect te hebben, maar deze ontwikkeling in de criminaliteitscijfers valt samen met de eerste golf besmettingen. Uiteindelijk blijkt het aantal besmettingen meer van invloed te zijn op de geregistreerde criminaliteit dan de eerste lockdown. Wel is het aantal verdachten van fraude en cybercrime sterk afgenomen tijdens de eerste lockdown. De tweede lockdown leidde tot een significante daling van het aantal geregistreerde misdrijven, met uitzondering van opiumwetdelicten. De grootste effecten doen zich voor bij vermogensdelicten, fraude en cybercrime. Verder blijkt dat reisbeperkingen van en naar het buitenland daarmee de afname van toeristen tot minder vermogensdelicten heeft geleid, maar tot meer verdachten van fraude en cybercrime.

Voorspellingen

Het WODC heeft voorspellingen gemaakt van de criminaliteitscijfers wanneer er geen COVID-19 zou zijn en deze vergeleken met de waargenomen aantallen in de periode maart 2020 tot en met eerste helft 2021. Ook hieruit blijkt dat het effect van COVID-19 op het totale aantal geregistreerde misdrijven en verdachten beperkt is: zonder COVID-19 zouden de trends van de geregistreerde criminaliteit en het aantal verdachten zich ongeveer in dezelfde richting hebben ontwikkeld, met uitzondering van de eerdergenoemde delictscategorieën vermogensdelicten en cybercrime.

Tijdelijke effecten

Ook hebben de onderzoekers het Prognosemodel Justitiële Ketens gebruikt om te voorspellen wat het effect is van de daling van het aantal verdachten, verschuivingen binnen delictscategorieën, het inhalen van de achterstanden bij de rechtbanken en de gewijzigde economische ontwikkelingen op de rest van de strafrechtketen. Als het effect van COVID-19 tijdelijk is, is terugkeer naar het oorspronkelijke basisscenario waarschijnlijk. Afhankelijk van de fase in de strafrechtketen kan dit nog twee tot drie jaar duren. Als het effect van COVID-19 blijvend is, hebben alle organisaties in de strafrechtketen in 2024 en daarna een lagere capaciteitsbehoefte in vergelijking met de periode voor COVID-19. 

De onderzoekers plaatsen de kanttekening dat deze resultaten voorlopig van aard zijn. Omdat niet bekend is hoe de geregistreerde criminaliteit zich na de COVID-19-pandemie zal ontwikkelen, is het moeilijk voor de modellen om onderscheid te maken tussen tijdelijke en structurele veranderingen.