Nu de oorlog voortduurt, blijven Oekraïense vluchtelingen ook langer aangewezen op het wonen in opvanglocaties in Nederland. Bovendien geven velen aan sowieso te willen blijven. Dat maakt het belangrijk te weten op welke manier hun opvang Oekraïners kan helpen mee te doen aan de Nederlandse maatschappij. Het blijkt dat goede opvang – bijvoorbeeld met eigen voorzieningen en praktische en emotionele ondersteuning – een positief effect heeft op hun welzijn en participatie. Tegelijkertijd heeft goede opvang geen aantoonbaar effect op hun besluit om al dan niet langer in Nederland te willen blijven.
In dit onderzoek, uitgevoerd door WODC in samenwerking met het Centraal Bureau voor de Statistiek en de Erasmus Universiteit Rotterdam, werd bekeken welke implicaties verschillende vormen van opvang hebben voor verschillende aspecten van het leven van Oekraïense vluchtelingen in Nederland. Gekeken werd naar zaken als arbeidsmarktparticipatie, mentale gezondheid, sociale insluiting en verblijfsintenties. Het onderzoek is onderdeel van het bredere onderzoeksprogramma LOCOV (Longitudinaal Onderzoek Cohort Oekraïense Vluchtelingen), dat op verzoek van het ministerie van Justitie en Veiligheid en het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid wordt uitgevoerd.
Beeld: WODC
Niet het type opvang is van belang, wel de kenmerken
De onderzoekers onderzochten de implicaties van de twee typen opvang, gemeentelijke opvanglocaties en gastgezinnen, en vergeleken die met elkaar. Op een aantal terreinen bleek er geen verschil, zoals op het gebied van mentale gezondheid, het thuis voelen en identificatie met Nederland. Hoewel het voor die terreinen dus niet uitmaakt waar de Oekraïners worden opgevangen, blijken de specifieke kenmerken van de opvang wel belangrijk. Oekraïners die meer (praktische en emotionele) ondersteuning krijgen in de opvang hebben vaker een baan, zijn mentaal gezonder, en voelen zich meer thuis in Nederland. Wanneer zij eigen voorzieningen hebben, zoals een eigen slaapkamer, keuken en/of badkamer, vergroot dat het thuisgevoel en de mentale gezondheid. Mensen die vaker sociale contacten hebben met Nederlanders hebben vaker werk (en werk op hun niveau) en voelen zich vaker thuis. Of de ondersteuning komt vanuit de gemeentelijke opvanglocatie of vanuit een gastgezin, maakt niet uit.
Meer arbeidsparticipatie bij gemeentelijke opvang
Oekraïners in gemeentelijke opvanglocaties zijn beduidend vaker aan het werk (60%) dan Oekraïners in gastgezinnen (50%). Mogelijk komt dit omdat op gemeentelijke opvanglocaties vluchtelingen beter in beeld zijn bij gemeentes en uitzendbureaus, of omdat Oekraïners elkaar onderling helpen aan een baan.
Vaak laagbetaalde en flexibele banen
Oekraïense vluchtelingen werken vaak aan de onderkant van de arbeidsmarkt. In vergelijking met andere migrantengroepen nemen zij een meer precaire positie in. Oekraïense vluchtelingen verdienen minder dan andere migrantengroepen in Nederland, zoals statushouders en Oost-Europese migranten. Als je hun inkomen vergelijkt met hun meest vergelijkbare collega binnen hetzelfde bedrijf, bestaat een loonkloof van gemiddeld 1,83 euro per uur buiten de uitzendbranche en 1,51 euro per uur in de uitzendbranche. Ook hebben zij vaak een flexibele baan.
Langer verblijf vraagt om opvang gericht op participatie
De opvang van Oekraïners ging in eerste instantie uit van een kort verblijf. Inmiddels is de Richtlijn Tijdelijke Bescherming, de opvangregeling waar Oekraïense vluchtelingen onder vallen, al een aantal keer verlengd (recent naar 4 maart 2027). Daarbij geven veel Oekraïners aan sowieso niet te willen terugkeren, ongeacht het verloop van de oorlog. Het is dan ook aannemelijk dat de opvang van de Oekraïners lang gaat duren. Uit dit onderzoek blijkt dat adequate opvang met de juiste kenmerken, gericht op het bieden van ondersteuning en privacy, tot gunstige uitkomsten leidt voor de leefsituatie van Oekraïners. Het onderzoek laat ook zien dat die kenmerken ook op gemeentelijke opvanglocaties te organiseren is. Wel zal er vanuit de overheid en gemeentes ingezet moeten blijven worden op het realiseren van deze kenmerken, omdat er nog (grote) verschillen zijn tussen de locaties.
Het CBS publiceert vandaag ook nieuwe gegevens over de arbeidsdeelname van Oekraïense vluchtelingen.
Bij dit rapport schreef het WODC deze aanbiednota.