Sinds de legalisering van online kansspelen in 2021 bestaat er behoefte om het gokgedrag van spelers te kunnen monitoren. Die informatie is van belang voor de aanpak van problematisch gokgedrag en gokverslaving. In de wet is vastgelegd dat vergunde aanbieders van kansspelen op verzoek van onderzoekers data moeten verstrekken. En ze sturen de Kansspelautoriteit relevante data voor toezicht. Vanwege juridische en organisatorische knelpunten en verplichte anonimisering van verstrekte data, zijn nu niet alle soorten onderzoek mogelijk, bijvoorbeeld het volgen van online spelers over verschillende aanbieders heen. Nieuw onderzoek biedt oplossingsrichtingen voor verdergaande datadeling.
Dialogic inventariseerde, in opdracht van het WODC, wat de behoefte is aan data over speelgedrag bij kansspelen op spelerniveau voor onafhankelijk onderzoek met maatschappelijk en/of wetenschappelijk doel. En ook of momenteel in deze behoefte wordt voorzien en zo niet, wat daarvoor de belangrijkste knelpunten zijn, en hoe deze kunnen worden aangepakt.
Beeld: © WODC
Databehoefte
Op dit moment zijn vergunde kansspelaanbieders wettelijk verplicht om geanonimiseerde data te delen met onderzoekers die daar bilateraal om vragen ten behoeve van onderzoek naar kansspelverslaving. Deze wettelijke mogelijkheid is nog beperkt gebruikt en kent een aantal knelpunten: (1) het proces is suboptimaal ingericht, (2) vanwege de vereiste anonimisering kunnen de gegevens niet op spelersniveau worden gekoppeld tussen aanbieders, (3) vanwege de anonimisering kunnen geen achtergrondkenmerken worden gekoppeld aan de gegevens en (4) de toegang op basis van het wetsartikel is beperkt tot onderzoek ter preventie van kansspelverslaving. De Ksa verzamelt weliswaar gestructureerde data ten behoeve van toezicht in een controledatabank, maar kan deze data niet zonder meer doorgeven aan onderzoekers, noch zelf voor alle onderzoeken gebruiken die het zou willen doen.
Juridische obstakels
Er zijn op drie gebieden juridische obstakels die verdergaande datadeling mogelijk in de weg staan:
- Rechtmatigheid van het delen van data. De Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) verbiedt het verwerken van bijzondere persoonsgegevens (waarvan hier naar verwachting sprake is). Om hiermee om te gaan moeten gegevens worden geanonimiseerd (evt. na koppeling) of moet gebruik worden gemaakt van een uitzondering voor wetenschappelijk onderzoek. Daarnaast kan de kansspelwetgeving beperkend werken ten aanzien van het delen van niet-geanonimiseerde gegevens voor andere doelen dan kansspelverslavingspreventie.
- Borgen van de medewerking van aanbieders. Er kan niet zonder meer worden uitgegaan van het vrijwillig delen van data door aanbieders, aanvullend op de geldende verplichting. Mogelijke oplossingen zijn (1) zelfregulering, (2) het aanpassen van de kansspelwetgeving, of (3) het CBS per Algemene Maatregel van Bestuur de opdracht geven de data te verzamelen.
- Taakstelling van de Ksa. De Ksa kan alleen onderzoek uitvoeren dat aansluit bij haar wettelijke taken. Gegeven de huidige taakstelling kan de Ksa echter niet alle onderzoeken uitvoeren die zij zou willen uitvoeren. Om dit toch mogelijk te maken, zou die taakstelling moeten worden aangepast.
Oplossingsrichtingen
De onderzoekers hebben vier oplossingsrichtingen geïdentificeerd voor verdergaande datadeling, waarmee de bovengenoemde knelpunten kunnen worden opgelost (rekening houdend met de huidig geldende juridische kaders):
- De huidige werkwijze van aanvragen en verstrekken kan worden verbeterd. Door de rol van de Kansspelautoriteit in het proces te vergroten, kan het proces soepeler verlopen. Dit leidt echter nog niet tot betere koppelbaarheid van spelersdata.
- Er kan een decentraal platform worden ingericht voor datadeling. Toegang tot de (gekoppelde) data en waarborgen ten aanzien van herleidbaarheid worden grotendeels technisch geborgd. Deze oplossing biedt een hoge mate van veiligheid, maar is relatief complex en vraagt investeringen van de aanbieders.
- Er kan een centrale intermediair worden aangesteld, die datadeling faciliteert en koppelbare pseudoniemen voor spelers verzorgt. Dit zou een derde partij of de Kansspelautoriteit (na wijziging taakstelling) kunnen zijn. Deze oplossing leunt sterker op organisatorische maatregelen.
- Het CBS kan de data verzamelen en beschikbaar stellen via CBS Microdata. Deze route maakt gebruik van de CBS-bevoegdheid voor het verzamelen van de data, en de bestaande faciliteiten en kaders voor werken met microdata.
De oplossingsrichtingen verschillen ten aanzien van de juridische route, benodigde investeringen, realisatietermijn, en risico’s ten aanzien van gegevensbescherming. De afweging tussen kosten en baten is niet in dit onderzoek gemaakt, maar uiteraard relevant. De keuze voor een bepaalde oplossingsrichting kan bepalend zijn voor hoe verbreding van datadeling in de toekomst mogelijk is.
Bij dit rapport schreef het WODC deze aanbiednota.