De Wet Bibob is in 2020 en 2022 aangepast om de integriteit van de overheid (nog) beter te kunnen beschermen. Het doel van de wet is om te voorkomen dat overheden onbewust bijdragen aan criminele activiteiten. Uit de evaluatie van de aanpassingen in deze wet blijkt dat de (extra) mogelijkheden van de wet nog beter benut kunnen worden. De wet wordt nu vooral ingezet bij vergunningen, maar ook bij vastgoed, subsidies en vooral overheidsopdrachten liggen kansen om de wet (meer) in te zetten. Voorwaarde is wel dat bestuursorganen beschikken over voldoende capaciteit en deskundigheid om de wet in te zetten. Daaraan schort het al jaren, vooral bij kleine en middelgrote gemeenten.
In opdracht van het WODC evalueerde Pro Facto, in samenwerking met de Rijksuniversiteit Groningen en de Universiteit Utrecht, de aanpassingen die in 2020 en 2022 in de Wet Bibob zijn doorgevoerd. Het gaat bijvoorbeeld om de verruiming van de toepassing naar alle overheidsopdrachten en het kunnen uitwisselen van informatie tussen bestuursorganen. De onderzoekers keken ook naar het gebruik van deze aanpassingen door bestuursorganen, zoals gemeenten, waterschappen en provincies. Aanleiding voor het onderzoek was een toezegging aan de Tweede Kamer door de minister van Justitie en Veiligheid. Zie de factsheet voor de belangrijkste bevindingen.
Beeld: © Pixabay
Toepassing Wet Bibob
Hoewel de aanpassingen in de Wet Bibob over het algemeen worden gewaardeerd, worden de aanpassingen nog maar beperkt toegepast. Relatief weinig bestuursorganen maken gebruik van de verruiming van de wet naar andere vormen van vastgoedtransacties, overheidsopdrachten en open house-procedures (toelatingssysteem voor levering (zorg)voorzieningen). Ook de mogelijkheid om tips te delen met andere bestuursorganen en om onderling rechtstreeks informatie uit te wisselen, wordt slechts beperkt benut. Vooral de kleinere gemeenten, waterschappen en rijksdiensten maken beperkt gebruik van de aanpassingen in de wet. Waterschappen en onderdelen van de Rijksoverheid passen de Wet Bibob ook minder toe dan gemeenten en provincies. Een gebrek aan kennis en capaciteit vormt het belangrijkste knelpunt bij het optimaal benutten van (de aanpassingen in) de wet. Dit was overigens ook al zo bij de vorige evaluatie van vijf jaar geleden.
Mogelijke benutting uitkomsten onderzoek
Verdere uitbreiding van de Wet Bibob ligt op dit moment niet voor de hand. Wel is het te overwegen om het toepassingsbereik van de wet uit te breiden naar persoonsgebonden budgetten.
De grootste uitdaging voor de komende jaren ligt in het beter benutten van de mogelijkheden die de wet nu al biedt. De wet wordt nu vooral ingezet bij vergunningen, maar ook bij vastgoed, subsidies en vooral overheidsopdrachten liggen kansen om de wet (meer) in te zetten, omdat ook daar ernstig gevaar voor misbruik kan zijn. Ook worden nog verbetermogelijkheden gezien rondom (verruiming van) informatiedeling en gegevensverstrekking bij de toepassing van de wet.
Daarnaast kan de effectiviteit van de Wet Bibob mogelijk worden vergroot door de wet meer risico- en signaalgericht in te zetten. Dat zou leiden tot een doelmatiger gebruik en ook kunnen bijdragen aan het oplossen van de capaciteitsproblemen bij de uitvoering van de wet.
Bij dit rapport schreef het WODC deze aanbiednota.