Georganiseerde (cyber)criminaliteit - Criminelen vernieuwen hun werkwijze met behulp van ICT, maar blijven ook gebonden aan ‘traditionele’ hulpbronnen
Daders in de georganiseerde criminaliteit gebruiken op verschillende wijzen ICT om hun criminele activiteiten te ondersteunen of te verbeteren. Zo gebruiken daders ICT om benodigde kennis en mededaders te vinden. Ook benutten ze de mogelijkheden die ICT hun biedt voor het oplossen van logistieke problemen die criminele processen met zich meebrengen. Ten slotte gebruiken daders ICT-toepassingen om hun geldstromen af te schermen. Toch blijkt de georganiseerde criminaliteit in verschillende opzichten nog steeds vrij traditioneel te verlopen. Dit blijkt uit onderzoek van het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC), in samenwerking met de Erasmus Universiteit Rotterdam (EUR), de Vrije Universiteit (VU) en het Nederlands Studiecentrum Criminaliteit en Rechtshandhaving (NSCR).
WODC-onderzoek naar ICT en georganiseerde criminaliteit
Het onderzoek maakt deel uit van de Monitor Georganiseerde Criminaliteit, waarvoor het WODC ook in vier eerdere rondes rapportages uitbracht. Voor de meest recente, vijfde ronde van dit doorlopende onderzoeksproject zijn 30, vaak omvangrijke, zaken bestudeerd. Van deze 30 zaken vallen er 23 onder de noemer traditionele georganiseerde criminaliteit. Het gaat dan bijvoorbeeld om offline vormen van drugshandel of mensenhandel. Zeven zaken zijn te kenschetsen als cybercriminaliteit of georganiseerde criminaliteit waarbij ICT een centrale rol speelt in de modus operandi. Daarbij gaat het onder meer om gevallen waarin daders via kwaadaardige software banktransacties (banking malware) manipuleren of een online marktplaats gebruiken om wapens en drugs te verhandelen. De onderzoekers keken in deze zaken naar het gebruik van ICT in relatie tot drie aspecten, te weten criminele samenwerking, logistieke aspecten van criminele processen, en criminele geldstromen.
Offline contacten nog steeds belangrijk, ook bij cybercriminaliteit
Uit eerder onderzoek is bekend dat sociale relaties cruciaal zijn voor de instroom en doorstroom in de georganiseerde criminaliteit. Om betrokken te raken en succesvol te zijn in georganiseerde criminaliteit moet je de juiste mensen kennen. De geanalyseerde zaken van georganiseerde criminaliteit die zich offline afspelen laten op dit punt geen ander beeld zien. Kernleden van de criminele netwerken zijn aan elkaar verbonden via bijvoorbeeld familiebanden, vriendschappen of werkrelaties. Opvallend is dat ook binnen de onderzochte zaken van cybercriminaliteit offline sociale contacten een belangrijke rol spelen. Een deel van de hoofddaders in die zaken deelt dezelfde fysieke leefomgeving. Die hoofddaders hebben zelf echter niet altijd de vereiste technische expertise om bepaalde delicten uit te voeren. Die technische expertise wordt dan onder andere gevonden op online forums. Katvangers zoals money mules, die hun bankrekening beschikbaar stelen om frauduleuze overboekingen mogelijk te maken, worden daarentegen nogal eens in de naaste omgeving gevonden.
Online drugshandel heeft ook fysieke component
Ontmoetingen en communicatie met mededaders zijn een belangrijke logistieke vereiste binnen veel criminele processen. ICT speelt daarbij een belangrijke rol, vooral door de mogelijkheden van bijvoorbeeld versleutelde communicatie. Die mogelijkheden worden ook gebruikt door daders in traditionele zaken van georganiseerde criminaliteit, zoals offline drugshandel.
De komst van het dark web vormt een belangrijke innovatie van illegale markten. Zo vinden bijvoorbeeld aanbieders en consumenten van drugs op het dark web marktplaatsen die in beginsel vrij zijn van fysieke en sociale begrenzingen. Toch blijken ook deze online marktplaatsen soms een belangrijke lokale, offline dimensie te hebben. Zo bleek in een zaak die om zo’n marktplaats draaide dat een drugshandelaar een deel van zijn transacties, vooral wanneer het om grotere hoeveelheden ging, via persoonlijke ontmoetingen afhandelde. Verder zijn drugshandelaren voor de transacties die online tot stand komen afhankelijk van lokale voorzieningen als postbedrijven. De postzendingen die het gevolg zijn van die online transacties lijken overigens voor een belangrijk deel gericht aan kopers uit hetzelfde continent, zo bleek uit eerder onderzoek.
Daders geven de voorkeur aan cash
Cryptovaluta als bitcoin vormen een belangrijke financiële innovatie. In de onderzochte zaken van offline georganiseerde criminaliteit zien we deze innovatie echter niet terug. In die zaken kozen daders voor zover bekend voor traditionele witwasmethoden. Cryptovaluta spelen wel een cruciale rol op ondergrondse, online marktplaatsen, waar een ‘munteenheid’ zoals de bitcoin het betaalmiddel is. Ook daders die zich bijvoorbeeld bezighouden met banking malware kunnen hun opbrengsten gebruiken om bitcoins te kopen. Daders in online delicten als drugshandel via het dark web, phishingaanvallen of banking malware, blijken echter nogal eens een voorkeur te hebben voor cash, regulier geld.
De prominente rol van contant is een belangrijke overeenkomst tussen traditionele georganiseerde criminaliteit en cybercriminaliteit. Daders verbergen contant geld, zorgen dat contant geld in andere landen terechtkomt, wisselen digitale valuta - bitcoins of euro’s - (deels) om in contant geld en kopen kostbare goederen en diensten met contant geld. Vooral bij het verplaatsen, omwisselen en kunnen besteden van contant geld, spelen verschillende actoren uit de omgeving van daders een belangrijke rol. Drugshandelaren die actief zijn op online marktplaatsen maken bijvoorbeeld gebruik van particuliere bitcoinwisselaars om hun met drugshandel verdiende bitcoins om te ruilen voor euro’s.
Ook traditionele opsporingsmethoden bieden kansen voor aanpak van cybercriminaliteit
Het onderzoek laat zien dat ook ICT-gerelateerde criminaliteit duidelijke raakvlakken heeft met de offline wereld. Dit toont enerzijds aan dat het onderscheid tussen cybercriminaliteit en traditionele georganiseerde criminaliteit minder scherp is dan soms wordt gedacht. Anderzijds wijst het erop dat behalve technische instrumenten ook meer traditionele (opsporings)methoden goede mogelijkheden bieden bij de aanpak van ICT-gerelateerde criminaliteit.
Lees de volledige tekst van het rapport: Georganiseerde criminaliteit en ICT - Rapportage in het kader van de vijfde ronde van de Monitor Georganiseerde Criminaliteit (Cahier, 2018-8)