Toekomst in land van herkomst voor afgewezen alleenstaande minderjarige vreemdelingen vaak moeilijk bespreekbaar

Alleenstaande minderjarige vreemdelingen (AMV’s) met een afgewezen asielaanvraag worden sinds 2016 apart opgevangen van jongeren met een verblijfsstatus. Op deze manier kunnen ze begeleid worden naar een toekomst die in principe in het land van herkomst ligt. Het WODC onderzocht hoe de toekomstgerichte begeleiding van deze groep AMV’s eruitziet en welke knelpunten en mogelijke verbeteringen er zijn voor de begeleiding en bij het vrijwillig vertrek uit Nederland.

De onderzoekers hebben in de periode juli 2019 tot en met januari 2020 in acht focusgroepen met in totaal 49 mentoren en jeugdbeschermers van AMV’s en met andere betrokkenen uit verschillende organisaties gesproken.

Toekomstgerichte begeleiding

Uit de focusgroepen blijkt dat de bespreekbaarheid van een toekomst in het land van herkomst een groot knelpunt is in de toekomstgerichte begeleiding van afgewezen jongeren. Jongeren willen het er namelijk niet over hebben en mentoren vinden het moeilijk om het onderwerp aan te kaarten. De mentoren vinden dat ze onvoldoende tijd hebben om te investeren in een betere vertrouwensrelatie. Daarnaast ervaren zij soms een negatieve groepsdynamiek in de opvang en komen de verwachtingen over de taakverdeling tussen mentoren en jeugdbeschermers niet altijd overeen. De deelnemers merken ook op dat het onderwijssysteem niet voldoende aansluit op de behoeften van de AMV’s met een afgewezen asielaanvraag. Zo is het systeem gericht op integratie, terwijl daarvan voor deze groep jongeren in principe geen sprake is.

Verbeterde begeleiding

Ten tijde van de focusgroepen was het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) bezig met het traject ‘Toekomstperspectief van AMV gericht op terugkeer’ dat gericht is op het verbeteren van de toekomstgerichte begeleiding van afgewezen AMV’s. Een speerpunt binnen dit traject is het onderwerp terugkeer een prominent onderdeel te maken van de toekomstgerichte begeleiding door het vergroten van het begeleidingsaanbod en de deskundigheid en vakkennis van de mentoren. Lokaal is een passend scholingsaanbod (praktijkonderwijs en les in de Engelse taal) ook als een speerpunt meegenomen. De deelnemers aan de focusgroepen noemden voor het verbeteren van de toekomstgerichte begeleiding: nog kleinschaliger opvangvormen met meer culturele sensitiviteit en een begeleidingsmethodiek met meer aandacht voor de ontwikkelingsfase waarin een jongere zich bevindt.

Knelpunten bij vrijwillige terugkeer

Vrijwillige terugkeer komt bij jongeren met een afgewezen asielaanvraag weinig voor. Volgens de deelnemers aan de focusgroepen spelen daarbij verschillende factoren een rol. Zo willen ouders en/of jongeren regelmatig niet meewerken aan terugkeer of willen jongeren soms niet terug naar hun ouders. Het dreigen met of plaatsen van jongeren in vreemdelingenbewaring als ze niet meewerken heeft volgens sommige deelnemers een averechts effect. Dat de doorlooptijden van verblijfsrechtelijke procedures lang zijn, en dat de begeleiding en opvang stoppen wanneer de jongere 18 wordt, bemoeilijkt ook duurzame, vrijwillige terugkeer. Een ondersteunend netwerk en langdurige herintegratiemogelijkheden na terugkeer ontbreken vaak. Sommige van deze knelpunten leiden er volgens de deelnemers toe dat jongeren uit de opvang vertrekken met onbekende bestemming.

Duurzame terugkeer

De deelnemers droegen enkele oplossingen aan die ervoor zouden kunnen zorgen dat AMV’s vrijwillig, duurzaam kunnen terugkeren naar het land van herkomst. Het gaat hierbij bijvoorbeeld om het inzetten van kindvriendelijke informatie- en communicatietechnieken vanaf het begin van de asielprocedure, het afschaffen van vreemdelingenbewaring voor AMV’s, langdurige begeleiding van teruggekeerde jongeren en monitoring van hun welzijn en situatie in het herkomstland.

Lees de volledige factsheet Toekomstgerichte begeleiding en vrijwillige terugkeer van afgewezen alleenstaande minderjarige vreemdelingen: Knelpunten en mogelijke oplossingen.