Werkwijzer om maatschappelijke kosten-batenanalyse te maken voor Justitie- en Veiligheidsbeleid
Beleidsmaatregelen op het gebied van Justitie en Veiligheid hebben vaak allerlei ongelijksoortige effecten. Zo kunnen hogere straffen voor misdrijven leiden tot een grotere behoefte aan cellen (kosten), maar ook tot een daling van de criminaliteit (baten). Een maatschappelijke kosten-batenanalyse kan helpen om zulke effecten goed tegen elkaar te kunnen afwegen. Een volledige maatschappelijke kosten-batenanalyse is voor Justitie- en Veiligheidsbeleid vaak (nog) niet mogelijk, maar een ‘maatschappelijke kosten-batenanalyse als denkkader’ wel. Om deze complexe taak te kunnen uitvoeren, hebben SEO en Ecorys – in opdracht van het WODC - een werkwijzer opgesteld. Deze geeft aan wanneer een maatschappelijke kosten-batenanalyse zinvol is en hoe deze kan worden uitgevoerd.
Een maatschappelijke kosten-batenanalyse geeft een overzicht van de effecten van een beleidsmaatregel, de aan de maatregel klevende risico’s en onzekerheden, en de hieruit voortvloeiende voor- en nadelen voor de maatschappij als geheel. De voor- en nadelen worden zoveel mogelijk in euro’s uitgedrukt. Maatschappelijke kosten en baten omvatten alles waar mensen belang aan hechten. Dat is dus niet alleen geld, maar bijvoorbeeld ook veiligheid. De werkwijzer beschrijft onder andere handreikingen om te bepalen bij welke vraagstukken op het terrein van Justitie en Veiligheid een maatschappelijke kosten-batenanalyse van pas kan komen. Daarnaast geeft de werkwijzer handreikingen voor het voorbereiden en uitvoeren van een maatschappelijke kosten-batenanalyse.
Maatschappelijke kosten-batenanalyse als denkkader
Als het gaat om afgebakende operationele vraagstukken dan is een maatschappelijke kosten-batenanalyse goed mogelijk. Bijvoorbeeld: de enkelband of een nieuw wapen voor de politie. Maar niet alle effecten van Justitie- en Veiligheidsbeleid zijn in getallen te vatten of in euro’s uit te drukken, zoals een preventieve politie-inzet en het voorkomen van recidive. Daarom gaat de werkwijzer ook in op een maatschappelijke kosten-batenanalyse als denkkader. Daarin wordt een systematisch opgebouwd overzicht gegeven van de verschillende positieve en negatieve effecten van een of meerdere beleidsmaatregelen en bij wie deze effecten neerkomen. Het gaat dan om de beoogde effecten, maar ook om onbedoelde en ongewenste neveneffecten. En dat voor de hele justitiële keten en voor alle maatschappelijke partijen, zoals daders, slachtoffers, omwonenden, politie, justitie en belastingbetalers. Vaak komt het voor dat de ene partij de kosten draagt, terwijl een andere partij juist de baten draagt.
De werkwijzer besteedt ook aandacht aan morele en ethische overwegingen die vaak spelen in het Justitie- en Veiligheidsbeleid. Bijvoorbeeld hoe om te gaan met de privacy van daders, het gebruik van algoritmes om criminaliteit op te sporen of veranderende normen en waarden over straffen. Daarnaast wordt gekeken naar effecten op de leefbaarheid en sociaal-maatschappelijke aspecten, de zogenoemde brede welvaart. Denk aan de effecten van ondermijnende criminaliteit op de dynamiek van de samenleving.