Niet alleen financiële drempels bepalen toegang tot het recht
Het WODC heeft onderzocht welke drempels burgers ervaren in de toegang tot het recht, bijvoorbeeld bij het inschakelen van juridische hulp of het starten van procedures. Respondenten geven aan dat zij niet alleen wegens financiële redenen afzien van juridische stappen, maar geven ook praktische en psychologische redenen. Daarnaast weet een deel van hen niet hoe zij hun probleem moeten aanpakken. Minder zelfredzame burgers, jongeren en mensen met problemen met discriminatie, huurproblemen of problemen in de woonomgeving (zoals burenruzies) ervaren meer drempels dan anderen. Ook bij deze groepen ging het niet alleen om financiële drempels maar speelden ook andere factoren een rol.
Het WODC doet elke vijf jaar onderzoek naar de juridische problemen van de Nederlandse bevolking. In de meest recente meting – over de periode 2015-2019 – bleek het aandeel respondenten dat geen (juridische of niet-juridische) actie ondernam om hun problemen op te lossen, licht te zijn gestegen. Ook werd er minder rechtshulp ingeschakeld en daalde het aandeel (buiten)gerechtelijke procedures. Op basis van deze bevindingen is aanvullend onderzoek gedaan naar de redenen waarom respondenten niet in actie zijn gekomen of geen beroep op het recht hebben gedaan. Vanuit het juridisch werkveld zijn er signalen dat met name burgers met een middeninkomen drempels in de toegang tot het recht ervaren. Dit onderzoek vond hier geen aanwijzingen voor.
Verschillende drempels
Op basis van de antwoorden van respondenten onderscheidt het onderzoek vier verschillende drempels:
- Een financiële drempel gerelateerd aan de materiële kosten van het aanpakken van het probleem;
- Een praktische drempel gerelateerd aan de immateriële kosten zoals de benodigde tijd en energie;
- Een drempel gerelateerd aan handelingsverlegenheid – niet weten hoe het probleem aan te pakken;
- Een psychologische drempel waarbij burgers gevoelens van ongemak, angst of schaamte ervaren.
Bepaalde groepen ervaren meer drempels
Verschillende persoons- en probleemkenmerken kunnen een rol spelen bij het aanpakken van juridische problemen en de drempels die hierbij worden ervaren. In het onderzoek vallen een aantal groepen op. Zo blijken jongeren minder vaak actie te ondernemen dan ouderen. Ook ervaren ze vaker drempels op financieel en praktisch gebied, met name bij het inschakelen van rechtshulp, en weten ze vaker niet hoe ze het probleem moeten aanpakken.
Mensen die minder zelfredzaam zijn, ervaren vaker drempels op financieel en psychologisch gebied en zijn vaker handelingsverlegen. Ook komen ze minder vaak in actie, ongeacht hun probleem.
Bij huurproblemen ervaren mensen relatief vaak handelingsverlegenheid en praktische drempels. Bij problemen in de woonomgeving worden meer psychologische drempels ervaren, bijvoorbeeld angst voor tegenacties van buren. Mensen met een probleem op het gebied van discriminatie ervaren zowel vaker handelingsverlegenheid als psychologische en praktische drempels.