Niet vaak intimidatie overheidsmedewerkers via juridische procedures, maar impact kan groot zijn
De laatste jaren is veel onderzoek gedaan naar intimidatie van politieke ambtsdragers en overheidsmedewerkers. Bijvoorbeeld via kwetsende socialmediaberichten, verbale agressie en fysiek geweld. Daarnaast bestaat er ook intimidatie door wettelijke middelen, zoals herhaaldelijke Woo-verzoeken*, klachtenprocedures en soms aangiftes. De omvang van deze vorm van intimidatie blijkt beperkt. Maar de impact op de personen en de organisatie kan groot zijn. Bovendien raakt de aanpak ervan aan thema’s als de toegang tot het recht, de gespannen relatie tussen overheid en burger en de juridificering van de samenleving. Dat concluderen onderzoekers van DSP-groep en I&O Research in de verkenning die zij in opdracht van het WODC uitvoerden.
Het onderzoek richtte zich vooral op politieke ambtsdragers en overheidsmedewerkers van lokale overheden. Zij zijn extra zichtbaar en mogelijk extra kwetsbaar voor intimidatie door juridische procedures. Dat komt door de geringe afstand tussen het bestuur en de burger. Daarnaast hebben hun beslissingen vaak directe invloed op de persoonlijke omgeving van de burgers en de ondernemers in de gemeente.
Omvang intimidatie beperkt
Burgers zetten met enige regelmaat wettelijke procedures in. Over het algemeen vinden lokale overheidsbestuurders en -medewerkers dat burgers daarbij netjes omgaan met hun rechten en dat ze wettelijke procedures niet misbruiken. Slechts een klein aantal overheidsbestuurders en ‑medewerkers heeft aangegeven dat ze het afgelopen jaar te maken heeft gehad met intimidatie door (het dreigen met) juridische procedures. Het gaat dan bijvoorbeeld om een overweldigende hoeveelheid verzoeken, vaak over een langere periode. Ook de houding van de indiener, zoals het op de persoon spelen en het taalgebruik, draagt bij aan de mate waarin een procedure als intimiderend wordt ervaren. Daarnaast komt ook een combinatie met andere vormen van agressie en geweld regelmatig voor. In de meeste gevallen zijn het burgers en ondernemers die juridische procedures inzetten. Vaak gaat het om zogenoemde veelprocedeerders die meerdere vormen van procedures starten en andere vormen van agressie en geweld inzet ten en/of de pers erbij halen.
Gevolgen intimidatie vooral voor organisatie voelbaar
De persoonlijke gevolgen van deze vorm van intimidatie zijn voor de meeste politieke ambtsdragers en overheidsmedewerkers beperkt. Ze zien het afhandelen van procedures als hun taak, ook als ze procedures als intimiderend ervaren. Sommigen ervaren daardoor wel meer werkdruk en stress of minder werkplezier. Een enkeling verlaat door intimidatie de functie. Daarentegen zijn de consequenties voor de organisatie meer voelbaar. Door vertraging van besluitvormingsprocessen en zelfs uitstel of afwijzing van besluiten, loopt de werkvoorraad van lokale overheden soms vast. Dat heeft weer bijkomende gevolgen, zoals inhuur van extra personeel, dwangsommen en kosten voor verloren rechtszaken.
Raakt aan relatie overheid - burgers
Hoewel je in bepaalde gevallen dus kunt veronderstellen dat burgers onrechtmatig gebruikmaken van wettelijke middelen, is het complex om dit daadwerkelijk vast te stellen en die mogelijkheden in te perken. Het raakt immers aan de toegang tot het recht en aan het gebruik van wetten die burgers moeten beschermen tegen onrechtmatig handelen van de overheid. Bovendien raakt dit fenomeen aan de relatie tussen burger en overheid die de laatste jaren gespannen is. Daarbij speelt mee dat de manier waarop de overheid contact maakt met burgers steeds meer een juridische insteek krijgt, waardoor het eerder juridische reacties oproept.
Geïntegreerde aanpak nodig
Intimidatie via wettelijke middelen is een van de vormen van agressie en geweld waar politieke ambtsdragers en overheidsmedewerkers mee te maken kunnen krijgen. Een aparte aanpak voor dit fenomeen lijkt de onderzoekers niet wenselijk. Daarvoor is de samenhang met andere factoren en aanpakken te groot. Zij zien meer in aandacht hiervoor in de bestaande aanpakken van agressie en geweld, en het volgen van het fenomeen via de monitor Veiligheid en integriteit. Daarnaast kan aansluiting worden gezocht bij de plannen van de adviesraad Weerbaar Bestuur, zoals de verkenning rondom juridische ondersteuning voor gemeenten via een helpdeskfunctie en flexibel inzetbare capaciteit. Ook kan meer worden ingezet op het verbeteren van de relatie en het aangaan van gesprekken tussen overheid en burgers om een verdere juridificering tegengaan.
*De Wet open overheid (Woo) regelt dat burgers informatie kunnen opvragen over alles wat de overheid doet.